Texte original du livre « Holle wegen »       |      Originele tekst uit het boek 'Holle Wegen'

« Holle wegen » 
Portrait d’un paysage

À une époque où les forêts durent faire place à l’agriculture, le paysan médiéval dut emprunter de nouveaux chemins, seule façon pour lui d’avoir accès à des champs en pleine expansion. Ces petites voies de liaison se creusèrent de plus en plus dans le paysage, par l’utilisation du cheval et du chariot mais plus encore par l’érosion. Elles devinrent des chemins creux.

Dans un paysage créé par l’homme, ces chemins apparaissent comme un phénomène fascinant et singulier. Ils constituent de petits écosystèmes hébergeant selon leur orientation, profondeur et sol une richesse d’espèces unique. J’imagine parfois comment la faune et la flore de la forêt en repli y trouvèrent un ultime refuge. Ils naquirent d’une interaction unique entre les activités humaines et les processus naturels. En ce sens, ce sont des voies de connexion co-créées par l’homme et la nature pour les êtres humains et les animaux. Dans les chemins creux, l’une des traces les plus visibles de l’héritage culturel, historique et agricole est par exemple le typique frêne têtard. Son bois taillé servait à réaliser des manches d’outils ; il est à la fois robuste et fl exible. Les frênes des chemins creux étaient souvent étêtés jusqu’au sol. Ils repoussaient ensuite en plusieurs troncs. Ainsi, ce sont de beaux arbres larges de plusieurs mètres que l’on retrouve aujourd’hui encore.

La beauté cachée et fragile d’un chemin creux nous parle de la relation entre l’homme, la nature et le paysage issu de cette interaction. Une relation tendue de communion mais jamais d’union. Une tension culturelle et historique que l’on retrouve dans chaque paysage.

Dans mon travail artistique, le paysage comme concept et motif est récurrent, même si jamais je n’avais dédié une œuvre à un paysage spécifi que auparavant. Jusqu’à ce qu’un beau jour, il y a deux ans de cela, en me promenant à Hoegaarden dans un chemin creux, je me demandais comment cartographier l’expérience de ce paysage. J’avais envie de lui offrir quelque chose, à lui, dans lequel j’étais passé tant de fois. Je pris le défi  au sérieux et à la lettre : après la promenade j’allais voir l’offi ce de tourisme pour trouver des cartes paysagères des alentours. Je fus frappé par le fait que les cartes ne véhiculaient pas l’être ou l’essence du paysage. C’est ainsi que l’idée de créer moi-même une carte alternative du paysage a vu le jour.

Le projet « Holle wegen » était né.

J’entamais aussitôt le travail de terrain. Quatre saisons de suite, je photographiais les chemins creux dans le paysage. La zone du projet, dans la réserve naturelle Rosdel (Hoegaarden, Belgique) et ses alentours, se caractérise visuellement par une gestion rigoureuse de la nature et un vaste paysage agraire. Tout comme ailleurs, les chemins creux constituent un élément paysager remarquable et linéaire à travers les champs. 

Quel bonheur d’observer ce paysage des heures durant. Souvent, on ne se rend compte de l’unicité et de la valeur d’un objet que lorsqu’on le regarde attentivement. Pour faire le portrait de ces chemins, je me servais d’un objectif « fi sheye » de 180°.
Ainsi, ce n’est pas tellement ‘le chemin’ qui est le protagoniste de la photo mais plutôt ‘la nature’ qui le borde. C’est ainsi que se composait une archive de photographies détaillées de paysages, catégorisée par lieu et par saison. 

En parallèle, je dessinais une carte de la zone du projet, sur laquelle je faisais apparaître le réseau de chemins creux. Cette ‘carte de base’, qui allait susciter différentes interprétations visuelles, se construit sur des cartes existantes complétées par des informations recueillies lors de mes excursions. À partir de réfl exions visuelles : références en photographie de paysage et en cartographie, je concevais différentes cartes du paysage. La façon de regarder détermine ce que l’on voit. En entremêlant la pratique du cartographe avec celle de l’artiste, j’essaie de rendre le paysage intelligible à travers l’art. 

Littéralement ou de façon fi gurative, parcourir un chemin creux, c’est se plonger tête baissée dans le paysage. Ces chemins enfouis accueillent d’une part, le retour de la nature, sauvage et libre, dans un paysage entièrement cultivé, et forment l’abri d’une grande diversité d’espèces végétales. De nombreux animaux : blaireaux, renards, oiseaux, papillons, chauves-souris, rongeurs, les utilisent comme passage et abri. Ils y trouvent nourriture, y fondent leurs nids et y creusent leurs terriers.
​
Le livre et la carte que vous avez entre les mains esquissent un portrait de ce phénomène unique, ou plus précisément, ils esquissent différents portraits qui mènent au cœur du paysage. Ils apportent une réponse possible à la question de ce qui constitue l’« être » du paysage ou de ce qui est essentiel au paysage.

       
   
  
   
​

Holle Wegen
Portret van een Landschap
​
In een tijd dat bosgebied steeds meer plaats moest ruimen voor landbouw, bewandelde de middeleeuwse boer noodgedwongen nieuwe wegen, want alleen zo kon hij het groeiende akkergebied ontsluiten. Deze kleine verbindingswegen groeven zich door gebruik van paard en kar, maar meer nog door erosie, steeds dieper in het landschap in. Het werden holle wegen. 

In een man-made landschap zijn holle wegen een fascinerend en uniek fenomeen. Het zijn kleine ecosystemen die afhankelijk van hun oriëntatie, diepte en bodem, een unieke soortenrijkdom herbergen. Ik verbeeld mij soms hoe het terugtrekkende bos met haar fl ora en fauna in de holle wegen een laatste schuilplaats heeft gevonden. Holle Wegen kennen hun bestaan door een uniek samenspel van menselijke handelingen en natuurlijke processen. Het zijn in die zin natural-man-made verbindingswegen voor zowel mens als dier. Een van de meest zichtbare relicten van cultuurhistorisch/landbouwkundig erfgoed in de holle wegen zijn bijvoorbeeld de typische ‘essenstoven’ omdat het hakhout van de es graag gebruikt werd als gereedschapshout voor stelen; het is zowel sterk als buigzaam. Essen in holle wegen werden dan ook vaak geknot tot aan de grond. Vervolgens lopen ze telkens met meerdere stammen terug uit. Essenstoven zijn prachtige metersbrede bomen die je ook vandaag nog in holle wegen aantreft. 

De verscholen en fragile schoonheid van een holle weg vertelt ons over de verhouding van de mens tot de natuur en ‘het landschap’ dat in deze wisselwerking ontstaat. Een gespannen verhouding van verbondenheid, nooit echt één. Een van cultuurhistorische spanning die je eigenlijk terugvindt in elk landschap.

In mijn werk komt het landschap, als concept en motief, vaak terug. Maar een werk over een specifiek landschap had ik nog niet gemaakt. Tot ik een tweetal jaar geleden door een Hoegaardse holle weg wandelde en mij afvroeg hoe ik de ervaring van dit landschap op de kaart zou kunnen zetten. Ik wou iets teruggeven aan het landschap waarin ik al zoveel had vertoefd. Ik nam de vraag serieus en ook letterlijk: na de wandeling liep ik langs de dienst toerisme op zoek naar landschapskaarten van de omgeving. 
Het viel mij daarbij op dat de beschikbare kaarten zich niet echt richten op het wezen of de essentie van het landschap. Zo ontstond het idee om zelf een alternatieve landschapskaart te ontwikkelen. 

Het project ‘Holle Wegen’ was geboren.

Onmiddellijk begon ik met het veldwerk. Doorheen de vier seizoenen maakte ik foto’s van holle wegen in het landschap. Het projectgebied, in en rond het natuurgebied Rosdel (Hoegaarden - België), wordt visueel gekenmerkt door een sterk natuurbeheer en een weids akkerlandschap. Net als elders vormen de holle wegen hier een opvallend, lijnvormig landschapselement tussen de akkers. 
Heerlijk was het, zoveel uren naar een landschap kijken. Vaak zie je pas hoe uniek en waardevol iets is als je er aandachtig naar kijkt. Om de holle wegen te portretteren, gebruikte ik een 180° fi sheye objectief. Hierdoor wordt minder ‘de weg’ het hoofdpersonage van de foto, maar veeleer ‘de natuur’ die de weg omsluit.  Zo groeide een fotoarchief van gedetailleerde landschapsfoto’s van holle wegen ingedeeld per locatie en per seizoen. 

Tegelijkertijd tekende ik een kaart van het projectgebied uit, waarop ik het netwerk van holle wegen in beeld breng. Deze ‘basiskaart’, waaruit later verschillende visuele interpretaties zouden ontstaan, is gebaseerd op bestaande kaarten, aangevuld met informatie die ik verzamelde tijdens verschillende excursies. Aan de hand van beeldende reflecties, inzichten uit de landschapsfotografie en inzichten uit de cartografie ontwierp ik vervolgens verschillende landschapskaarten. Hoe je naar iets kijkt, bepaalt wat je ziet. Door de praktijk van de cartograaf en de kunstenaar te verweven probeer ik het landschap op een andere, esthetische manier inzichtelijk te maken. 

Een holle weg bewandelen is zowel letterlijk als figuurlijk kopje-onder duiken in het landschap. Deze verzonken wegen vormen een terugkeer van een stukje ‘verwilderde - vrije’ natuur in een volledig gecultiveerd landschap en herbergen een grote diversiteit aan plantensoorten. Vele dieren, waaronder dassen, vossen, vogels, vlinders, vleermuizen, knaagdieren gebruiken deze wegen; als doorgang, beschutting, vinden er hun voedsel, hun broedplaats, maken er hun holen en nesten. 

Het boek en de kaart die u in handen heeft, schetsen een portret van dit unieke fenomeen. Of preciezer, zij schetsen verschillende portretten, die naar het hart van het landschap leiden en zo een mogelijk antwoord geven op de vraag naar het ‘wezen’ van het landschap, of naar wat ‘wezenlijk’ is aan het landschap’.